آیا فقر مانع پرورش خلاقیت و کارآفرینیِ منجر به جهش تولید است؟

آیا فقر مانع پرورش خلاقیت و کارآفرینیِ منجر به جهش تولید است؟

فقر عبارت است از نداشتن پول کافی برای تامین نیازهای اساسی از جمله، غذا، لباس و سرپناه. با این وجود، فقر چیزی بیشتر از نداشتن پول کافی است. سازمان بانک جهانی فقر را اینگونه توصیف می کند:

«فقر گرسنگی است. فقر کمبود سرپناه است. فقر آن است که در حین بیماری، نتوان به پزشک مراجعه کرد. فقر عدم دسترسی به مدرسه و ندانستن چگونگی خواندن و نوشتن است. فقر نداشتن شغل نیست، بلکه ترس از آینده است که هر روز یک روز از آن می گذرد.

فقر چهره های بسیاری دارد، از مکانی به مکان دیگر و در طول زمان تغییر می کند و از بسیاری جهات توصیف شده است. بیشتر اوقات، فقر وضعیتی است که مردم می خواهند از آن فرار کنند. بنابراین فقر یک فراخوان برای اقدام است، هم برای فقرا و هم برای ثروتمندان تا تغییری در جهان ایجاد شود. برای آنکه افراد غذای و سرپناه کافی داشته باشند، دسترسی به آموزش و بهداشت و محافظت در برابر خشونت برای آن ها فراهم شود.»  (1)

فقر و دلایل گسترش آن در جامعه

برای اندازه گیری فقر، شاخص های متفاوتی باید مد نظر قرار گرفته شود. تنها اکتفا کردن به تعداد افراد فقیر و خط فقر نمی تواند الگوی فقر جامعه را توصیف کند. چرا که حتی اگر به دو عامل گفته شده توجه کنیم، شدت فقر در هر جامعه می تواند متفاوت باشد. به همین دلیل است که شاخص های متفاوتی را باید به کار برد. مولفه های تاثیر گذار بر الگوی فقر را می توان شامل موارد زیر دانست:
 

• میزان نابرابری درآمد دربین افراد فقیر

 

• متوسط درآمد افراد فقیر

 

• اندازه ی خط فقر

 

• تعداد کل افراد فقیر بر تعداد کل افراد جامعه

 

• تاثیر فقر بر اجتماع

فقر ممکن است افراد را مجبور کند تا به رفتاری ناهنجار دست بزنند. و هر نوع رفتاری که خلاف هنجارهای جامعه و چارچوب اخلاقی و اصولی آن باشد، نوعی آسیب اجتماعی به شما می رود. در این حالت حالت های اجتماعی از فرد سر خواهد زد که کارکرد خود و خانواده و در ابعاد بزرگتر جامعه را تحت شعاع قرار می دهد. فقر شاید یک پدیده واحد و مستقل تصور شود، امّا در اصل و ساختار خود بر کل مجموعه ی انسان ها تاثیر خواهد گذاشت.

این مسئله در بعد اجتماعی دارای مولفه های از جمله: پایگاه اجتماعی، طبقه اجتماعی، محیط و وضعیت اقتصادی و بافت فرهنگی و بروز حوادث که گاهی دردآور است، می شود. (2) و (3)



جامعه شناسان به فقر به عنوان معیاری برای سنجش عدالت اجتماعی در یک جامعه و اقتصاددانان میزان درآمد افراد، یا بهتر است بگویم میزان درآمد سرانه را شاخصی برای اندازه گیری درصد فقیر و غنی بودن جامعه را در نظر می گیرند. از نظر منابع اصلی دین، پدیده فقر، امری نامطلوب و زمینه ساز سست شدن باورهای دینی است. به همین سبب است که باید شرایطی فراهم شود تا با آن مقابله کرد و فرصتی شغلی جدید برای مردم ایجاد نمود. (3)

با بررسی مولفه ها و تلفیق آن با وضعیت کارآفرینی در کشورهای مختلف می توان وضعیت ثبات و عدم ثبات پیشرفت کارآفرینان دست یافت. مولفه های اجتماعی می توانند نشان دهند چه چیز مانع از ادامه کار و نابود کردن انگیزه کارآفرینان در جامعه شده است.
 

آیا فقر مانع پرورش خلاقیت و کارآفرینی می شود؟

طبق مقاله ی استادیار دانشکده مدیریت دانشگاه تی-رتمن (T’s Rotman) ، لورا دویرینگ، فقر شرایط را برای کارآفرینان محدود می کند. از این مسئله و پس از تحقیقات انجام شده، به این نتیجه می رسد که فقر ظرفیت کارآفرینان را برای بهره مندی از خلاقیتی که در بازار ایجاد می کنند، محدود می کند.

در ابتدا، فقر می تواند محرک افراد باشد. آن ها ایده ای جدیدی دارند تا از وضعیت فعلی خود خارج شوند. دست به ایده های نوینی می زنند که مانند شعله ای در میان تاریکی است. برای تحقق پیدا کردن این ایده ها، تلاش می کنند، با کمترین امکانات تحصیلات خود را به پایان می رسانند و موفق می شوند ایده خود را عملی کرده و کارآفرین شوند. با این وجود فقر یک بازدارنده نیز محسوب می‌شود. همچنین اگر بخواهند به بقای خود ادامه دهند، شرایط فقر نه تنها به طور فردی، بلکه به طور گسترده و در سطح اجتماع، می تواند خلاقیت آن ها را محدود و ادامه راه را برای آن ها دشوار کند. (4)



لورا دویرینگ تنها کسی نیست که بر مسائل کارآفرینی و شرایط اقتصادی مطالعه کرده است. تحقیقات گسترده ای نه تنها در ایران، بلکه در کشورهای مختلف غربی نیز انجام شده است تا فرصتی برای کارآفرینان آینده ایجاد گردد. در این تحقیقات روی قشر جوان تر و عملکرد آن ها تمرکز شده تا پس از پایان تحصیلات بتوانند با مهارت های کارآفرینی وارد بازار کار شوند. (4)

طبق گفته های ارسلان زارع، در جلسه شورای مهارت گیلان «رکن و محور توسعه نیروی انسانی ماهر و توانمند است». همچنین اضافه کردند «تحقیق جهش تولید، اشتغال پایدار، کاهش فقر و تولید ثروت جز با بهره گیری از نیروی انسانی ماهر ممکن نیست.» (5)

به طور واضح می تواند گفت برای مقابله با فقر که یکی از موانع جهش تولید است، به افرادی ماهر نیازمندیم. با وجود آنکه تعداد مدارس در سطح کشور افزایش یافته است، امّا تمرکز اصلی ایجاد نیروی کار خلاق نیست. در نتیجه فقر نه تنها از نوع مادی بلکه از نوع مهارت و دانش در سطح جامعه دیده می شود. (5)
 

آموزش کارآفرینان از دوران کودکی

تاکید مقام معظم رهبری، آمادگی کشور برای جهش تولید بود. در وضعیت حال حاضر ایران بیشتر از هر زمان به کارآفرینی نیاز دارد. سازمان مدیریت صنعت نیز با مطالعه سیاست های کارآفرینی در کشور های غربی و شرقی تصمیم گرفتند تا سیاستی در این راستا برای کشور رقم بزنند. (6)

همانطور که اشاره شد، فقر هم می تواند مولد باشد و هم باز دارنده و اگر بخواهیم در راستای آینده و رسیدن به جهش تولید قدم برداریم، باید نسل امروز را برای این هدف تربیت و آموزش دهیم. در این مرحله، سازمان آموزش و پرورش کشور و حمایت کنندگان بودجه و سرمایه باید تلاش خود را برای شکوفای خلاقیت کودکان قرار دهند.

گفته می شود 5 سالگی اوج تفکر خلاق کودکان است. در این مرحله بیشتر بار مسئولیت بر دوش والدین است. اینکه فضای خانه را برای یادگیری کودک آماده کنند و وقتی برای یادگیری او از محیط اطراف قرار دهند، برای تمام والدین وجود ندارد. برخی والدین به دلیل شرایط نامساعد اقتصادی خود مجبورند، هر دو، یعنی هم مادر و هم پدر در چند شیفت مشغول به کار باشند. این عدم توجه به کودکان خلاقیت آن ها را در آینده کور خواهد کرد و احساس می کنند طرز فکر و تلاش آن ها بی فایده است. (7)



والدین باید مدل خلاقیت برای فرزندان خود باشند. کودکان باید خلاقیت را از والدین خود یاد بگیرند. پیش از هر چیز، والدین هستند که باید از کار خود راضی باشند و بتوانند نشان دهند می توان از هر کاری لذت برد، چه آشپزی باشد و چه باغبانی و... و اینکه در چنین مواردی چگونه خلاقیت به خرج دهند. (8)

در اینجا پیشنهادی که ارائه می شود، حمایت مالی از چنین خانواده هایی است. همچنین پس از رشد کودک و هنگام ورود به مدرسه، پیشنهاد می شود تا هزینه های تحصیلی برای اکثر کودکان در یک سطح باشد.

شکاف اقتصادی جامعه به گونه ای است که در حال حاضر برخی کودکان از اردوهای تفریحی در کشورهای خارجی استفاده می کنند، در حالی که برخی دیگر توان خرید حداقل وسایل لازم برای مدرسه را ندارند. سرمایه گذاری در این بخش و حمایت از کودکان با استعداد می تواند کارآفرینان فعالی را برای جامعه به ارمغان بیاورد.

در این مقطع، سازمان فنی و حرفه ای مرجعیت برای اشتغال پایدار و ایجاد افرادی است که به سرعت می توانند وارد بازار کار شوند. برای تحقق جهش تولید، افراد باید به این سمت و سو هدایت شوند تا نیروی انسانی ماهر در جامعه افزایش یابد. فرآیند توسعه کارآفرینی طولانی مدت و فراگیر است و نمی توان یک شبه ره صد ساله رفت.

توسعه کارآفرینی تاثیر مثبت و نقش مهمی در رشد و توسعه اقتصادی کشور را دارد. در تحقیقات به عمل آماده نشان داده می شود که بین نرخ فعالیت های کارآفرینانه و تولید ناخالص داخلی در برخی از کشورها به عنوان مثال ایالات متحده، به میزان 57 درصد همبستگی وجود دارد. با افزایش تولید ناخالص ملی و در نتیجه افزایش درآمد ملی، می توان با فقر مبارزه کرد و رفاه عمومی را در جامعه برقرار نمود. (5)



منتها، فقر تنها یکی از موانع کارآفرینان و بازدارنده آن ها در کشور ما است. موانع اداری، فساد اداری، هزینه ها و خطرات اجتماعی، عدم حمایت مردم و نبود فرهنگ سازی برای خرید تولیدات داخلی، وجود تبلیغات وسیع برای برند های خارجی و... نیز موانعی است که کارآفرینان باید در راه خود با آن ها دست و پنجه نرم کنند.
 

حمایت از کارآفرینان خلاق و رسیدن به جهش تولید

مطرح نمودیم که برای رسیدن به جهش تولید، نیازمند نیروی ماهر و افراد خلاق در جامعه خواهیم بود. یکی از راه حل های پیش رو حمایت از کودکان امروز برای داشتن کارآفرینان و افراد خلاق در فردا است. این روندی طولانی مدت است که باید از همه جهت مورد حمایت قرار گیرد. در صورتی که بودجه کافی برای حمایت از کودکان قرار داده شود، خانواده ها می توانند با خیال راحت تا زمان مدرسه رفتن کودکان، آموزش های لازم را برای کودکان فراهم کنند. همچنین سیاست گذاری های لازم برای آموزش و پرورش کودکان در سنین بالا تر باید صورت گیرد تا همه بتوانند از آموزشی یکسان و در راستای بازار کار بهرمند شوند.

جهش تولید زمانی ایجاد خواهد شد که کارآفرینان از انجام کار خود مطمئن باشند و احساس نکند تهدیدی مانع آن ها خواهد شد. خطر پذیری مالی زیاد و ترس از دریافت سود ناچیز در اجزای آنچه که ارائه می دهند و همچنین وجود قاچاقچیان که با دور زدن قوانین کالاها را وارد کشور می کنند، از عوامل بازدارند و باعث بی انگیزگی کارآفرینان است. بسیاری از کارآفرینان ایده های خود در شرایطی سخت و محدود به دست می آورند و سپس، با تلاش بسیار و گاهی اوقات، با گذشتن از چیزهای ارزشمند خود، سعی می کنند تا ایده های خود را عملی کنند.

با این وجود عامل فقر در جامعه یکی از مثال هایی است که آن ها را محدود می کند. در نتیجه، بیشتر از هر چیز با حمایت دولت و البته فرهنگ سازی در میان مردم، کارآفرینان باید احساس کنند که پشتیبانی محکم و استوار، از آن ها حمایت می کند.

پی نوشتها

1. www2.gnb.ca
2. www.jemr.khu.ac.ir
3. www.ensani.ir
4. www.weforum.org
5. www.mehrnews.com
6. www.iribnews.ir
7. www.salamatnews.com
8. www.americanprogress.org